“İsmet Sahibi Olmak Ne Demek?”
İslam düşüncesinde yer alan ismet kavramı, günümüzde yalnızca bir teolojik terim olmaktan çıkıp tarihsel, felsefi ve akademik boyutlarıyla incelenen bir olgu hâline gelmiştir. Bu yazıda, önce kelimenin kökenine ve tarihsel arka planına bakacak, ardından günümüzdeki akademik tartışmalar çerçevesinde “ismet sahibi olmak ne demek?” sorusuna kapsamlı bir yanıt sunacağım.
Kökeni ve Tarihsel Arka Plan
Arapça kökenli olan “asm” (عَصْم) kökünden türeyen ismet kelimesi sözlük anlamıyla “korunma”, “engel olma” ve “kaçınma” gibi mânalara gelir. [1] İslam kelâm geleneğinde ise özellikle peygamberlerin günah ve hata işlemekten Allah tarafından korunmuş olduklarını ifade eden bir sıfat olarak gelişmiştir. [2] Çünkü dinî otorite açısından peygamberlerin hata yapmadan insanlara doğru rehberlik edebilmesi önemsenmiştir. [3]
Tarihsel olarak farklı mezhepler ve kelâmcılar bu kavram üzerinde değişik yorumlar yapmışlardır: Mesela Eş‘arî geleneği peygamberlerin ismet sahibi olmasını “Allah’ın onları hata ve günah işlemeye iradesel olarak kapatması” biçiminde tanımlar. [2] Buna karşın Mu‘tazile ve diğer bazı görüşler “peygamberlerin hata yapma potansiyeli vardır ancak ilâhî koruma devreye girer” şeklinde bir yorum getirir. [4] Bu tarihsel çeşitlilik, ismet kavramının sabit bir anlam yerine yorumsal bir zemin üzerinde şekillendiğini gösterir.
İsmet Sahibi Olmak: Terimsel ve Akademik Tanımlar
Akademik literatürde ismet sahibi olmak, genellikle “kötü fiillerden, günahlardan ve hatalardan korunmuşluk durumu” olarak ele alınır. [5] Bu anlamda, ismet sahibi kişi ya da varlık, hem fiil hem de nefis açısından “masumiyet” ya da “günahsızlık” iddiası taşır. Örneğin bir makale, “Peygamberlerin ismet sıfatı, onların hatasız ve günahsız olarak görevlerini yerine getirmelerini ifade eder” diye belirtmektedir. [6]
Ancak akademik tartışmalar bu basit tanımın ötesine geçer:
– Bazı çalışmalar, ismetin yalnızca peygamberlere özgü olup olamayacağını sorgular. Örneğin Şiî mezheplerde “on İmam”lara da ismet atfedilir. [5]
– Diğer bir tartışma konusu, Kur’an’da ismet kelimesinin “peygamberlerin günah işlememesi” anlamında açıkça geçip geçmediğidir. Bazı akademisyenler, bu bağlamın doğrudan Kur’an’a dayandırılamayacağını vurgular. [5]
– Ayrıca “hata yapmama” ile “istenmeyen fiilden korunma” arasındaki fark da incelenmektedir: Yani ismet yalnızca büyük günahları kapsar mı, yoksa küçük hataları da içerir mi gibi sorular gündemdedir. [4]
Bugünkü Perspektif ve Uygulama Alanları
Günümüzde “ismet sahibi olmak” ifadesi, dindar söylemde bir iddia ya da ideal olarak kullanıldığı gibi akademik, etik ve felsefi olarak da ele alınmaktadır. Özellikle liderlik, rehberlik, ahlaki örnek olma konularında “masumluk”, “günahsızlık” ve “temiz bir kimlik” gibi temalarla bağlantı kurulur.
Örneğin bir toplum liderinin ya da kanaat önderinin “ismet sahibi” görülmesi, o kişiye yüklenen güven düzeyini artırır. Burada psikolojik ve sosyolojik unsurlar devreye girer: insanlar hatasız kabul edilen bir rehber ararken, “ismet” biçimindeki sıfat bu ihtiyaca cevap verir. Bu da “otorite meşruiyeti” açısından önemlidir.
Etik açıdan bakıldığında ise “ismet sahibi olmak”, insan için erişilmez bir ideal mi yoksa ulaşılabilir bir değer mi sorusunu gündeme getirir. Akademik tartışmalarda “her insan hata yapar” anlayışıyla “masumiyet iddiası” arasındaki gerilim irdelenmektedir. Bu bağlamda ismet, bir teori olarak hem normatif bir hedef hem de gerçekçi sınırları olan bir kavram olarak değerlendirilir.
Sonuç: İsmet Sahibi Olmanın Anlamı ve Etkisi
Özetle, ismet sahibi olmak ifadesi, temel olarak “hatasızlık”, “günahsızlık” ve “korunmuşluk” anlamlarını içerir. Ancak hem tarihsel hem de akademik düzlemde bu kavram, sabit bir mahiyete sahip olmayıp yoruma açıktır. Mezhepler arasındaki farklılıklar, Kur’an‑aynı çerçevede yorumlanması gereken ayetlerin belirsizliği ve liderlik‑etik bağlamındaki uygulamalar, ismet kavramının dinamik doğasını gösterir.
Günümüzde bu kavram, özellikle rehberlik ve model olma açısından önem kazanırken, aynı zamanda her insana “ideal insan” olarak konulması halinde yaratabileceği beklenti baskıları ve etik sorunları da içinde barındırmaktadır. Son tahlilde, ismet sahibi olmanın anlamı, yalnızca bir dogma değil, aynı zamanda bir düşünsel çağrı ve etik yönelim olarak düşünülmelidir.
Bu yazı, konuya dair genel bir çerçeve sunmayı amaçlamıştır; derinleşmek isteyen okuyucular için klasik kelâm kaynakları ve modern din‑felsefe çalışmaları önerilir.
—
Sources:
[1]: https://diniyasam.com/ismet-islami-olarak-ne-demektir/?utm_source=chatgpt.com “İsmet İslami Olarak Ne Demektir? Ne Anlama Gelir? Diniyasam.com”
[2]: https://islamansiklopedisi.org.tr/ismet–kelam?utm_source=chatgpt.com “İSMET – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: https://www.islamveihsan.com/peygamber-efendimizin-sifatlari.html?utm_source=chatgpt.com “Peygamber Efendimiz’in Sıfatları – İslam ve İhsan”
[4]: https://sorularlaislamiyet.com/kaynak/ismet-masum-olma?utm_source=chatgpt.com “İSMET (Masum Olma) – Sorularla İslamiyet”
[5]: https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0smet%28%C4%B0slam%29?utmsource=chatgpt.com “İsmet (İslam) – Vikipedi”
[6]: https://sifatlar.com/peygamberlerin-ismet-sifati-ne-anlama-gelir.html?utm_source=chatgpt.com “Peygamberlerin ismet sıfatı ne anlama gelir? – sifatlar.com”